As clases masificadas provocan
que o profesorado perda tempo en impor orde, prexudican aos estudantes máis
desfavorecidos e dificultan a individualización do ensino.
España supera lixeiramente a
media dos países da OCDE con 22 alumnos por clase en Primaria e 25 en
Secundaria.
A situación empeorou nos últimos
anos como consecuencia dos recortes porque o descenso de profesores levou a
subida de alumnos.
eldiario.es
Apenas se fala diso, pero é do
que máis afecta ao día a día en clase. Cantos alumnos hai metidos nunha aula ou
con cantas persoas ten que lidar un profesor cada hora. Aínda que é a parte
máis visible desta variable cuantitativa, non é a única. Hai outras, menos
evidentes, pero tamén importantes: cantos exames debe corrixir o mestre de cada
tacada ou con cantas familias ten que relacionarse en cada curso. Os cocientes
condicionan até onde se pode individualizar a atención aos alumnos.
O presidente francés, Emmanuel
Macron, puxo sobre a mesa a cuestión dos cocientes, en xeral por encima dos
límites recomendables, durante a súa campaña electoral. Prometeu que as
reduciría a 12 alumnos por clase en Primaria dun curso para outro. O seu
ministro de Educación, Jean-Michel Blanquer, anunciou a principios de xullo que
nunha primeira fase realizarase en 2.500 clases de colexios de zonas
desfavorecidas. A tarefa será ardua. En Francia, segundo datos da OCDE, os
cocientes en Primaria están actualmente en 23 alumnos por clase.
En España a situación non está
moito mellor. En
Primaria hai 22 alumnos por clase —de media—, mentres en Secundaria a cifra
sobe até os 25. Con estes datos, o noso país sitúase na posición número 12
dos 33 países que analiza a OCDE, por encima tanto da media destes países como
da media da Unión Europea dos 21 –países que forman parte da UE e da OCDE–
, que se sitúa respectivamente en 21 e 20 en Primaria e 23 e 21 en Secundaria.
España colócase xusto por
detrás de EEUU e por diante, precisamente, de Francia. China lidera a
clasificación por países, con 50 alumnos de media en Secundaria e case 40 en
Primaria, e Letonia péchaa con 15 e 16, respectivamente.
Até 40 alumnos por clase
Os datos de España hai que
collelos con coidado. Son medias e, en moitas ocasións, nútrense de dous
extremos: as grandes cidades adoitan ter moitos máis alumnos por aula que as
contornas rurais ou de pequenas poboacións. Nas grandes capitais pode chegar a
haber até 40 alumnos en cada clase nos últimos anos de bacharelato.
A situación só empeorou nos
últimos anos como consecuencia das decisións adoptadas pola crise. O descenso
do número de profesores levou automaticamente a subida dos alumnos por
clase, como constatou CCOO nun recente informe. Así, no período
entre o curso 2008-2009 e o 2015-16 cada aula dun centro público acolle a un
alumno máis en Primaria e a un e medio en Secundaria. En rexións como
Madrid a masificación nas aulas chegou á xustiza (a
expresidenta, Esperanza Aguirre, permitiu subir os cocientes un 20% de maneira
conxuntural, pero nunca se baixaron) e noutras como Cantabria están en máximos
europeos.
Con Cifuentes, a
Comunidade de Madrid mantén a máis alumnos dos que marca a lei porque
apela a un decreto que permitía subir o número ante a redución de persoal. Con
todo, quedou sen efecto despois de que o Goberno anunciase unha taxa de
reposición do profesorado do 100%. Así as cousas, o limite legal de cocientes
marca un máximo de 25 alumnos en Infantil e Primaria; 30 en
Secundaria e 35 en Bacharelato.
O tamaño das aulas importa,
explican os expertos. E non só no rendemento dos alumnos, tamén no discorrer da
propia clase ou no gasto educativo. Aínda que non hai excesiva literatura
específica respecto diso, Blanquer si aludiu a "estudos realizados en
Francia e no estranxeiro" para avalar a proposta francesa de reducir os
cocientes.
A OCDE, no seu Panorama da
Educación, explica timidamente que "as clases máis pequenas poden
beneficiar a grupos de estudantes concretos, como os que proceden de contornas
desfavorecidas".
A importancia da atención individual
Os profesores que están cada día
nas aulas confirman estas impresións e van máis aló. "O número de alumnos
é unha das cousas máis importantes", asegura unha profesora de Primaria.
"É a maneira de conseguir unha atención o máis individualizada posible
para cada estudante. Para min, nun mundo ideal o máximo razoable son 18-20 e o
óptimo, 14-15. Si tes divididos aos alumnos en grupos de rendemento (non unha
división física, está na túa cabeza), podes centrarche no que ten un menor
desempeño e o outro traballará só. Con tres grupos xa non vas chegar a
todos", explica. E si na clase hai alumnos con necesidades educativas
especiais, a aseveración anterior redobra a súa validez e importancia.
Máis aló disto, sinala a OCDE,
"un maior tamaño das clases parece estar asociado a unha porcentaxe máis
elevada de estudantes con problemas de comportamentos e coa necesidade de
dedicar máis tempo a manter a orde, no canto da o ensino e á aprendizaxe".
Os datos da OCDE mostran que nos
países con menos alumnos en cada clase (Letonia ou Estonia, con case 15
alumnos), os profesores dedican case o 85% do tempo ao ensino e a aprendizaxe,
mentres que nos que máis teñen (clases que roldan as 35 persoas), esta
porcentaxe cae por baixo do 75%. A media da OCDE non chega ao 80%. Nunha clara
correlación, nos países coas aulas máis masificadas o 15% do tempo vaise en
manter a orde en clase, mentres que os que menos alumnos teñen non chegan ao
10% dos minutos investidos nesta tarefa.
Ademais, como lembra outra
mestra, non só se trata das horas de clase en si. Máis alumnos significa máis
exames que corrixir e, sobre todo, máis familias que atender durante o curso.
De novo, máis tempo dedicado á burocracia e restado ás tarefas puramente
académicas que limita esa individualización do ensino á que apuntan os expertos
como o camiño a seguir.
En Francia, pioneira na redución
masiva de ratio si mantén a promesa, teñen tarefa por diante. Tanta, que os
sindicatos do país creen que non o van a lograr. Reducir o número de alumnos
por aula require máis clases físicas e máis profesores. A parte dos mestres
máis ou menos pódese acometer, é cuestión de diñeiro. Máis dificultades
presenta a das aulas. De momento, como solución temporal, os directores exponse
separar as clases que xa teñen pola metade con algún recurso conxuntural (unha
cortina, un muro) ou utilizar as aulas informáticas.